Η Πόλις εάλω…

Είναι αλήθεια πως τα ταξίδια στης θύμησης τα «γραφικά» μονοπάτια προκαλούν της σκέψης το ερέθισμα και συναρπάζουν του νου τη διάθεση. Συχνά όμως ανακυκλώνουν και μνήμες που έχουν αφήσει θλιβερά αποτυπώματα στο σώμα της ιστορικής μας παρουσίας και έχουν θρυμματίσει το κρυστάλλινο της εικόνας της. Πρόκειται για γεγονότα μπροστά στα οποία η σκέψη στέκεται με σεβασμό και η ανάμνησή τους προκαλεί το δικαιολογημένο αναστεναγμό.

Τούτο το μήνα ας αφήσουμε τη σκέψη μας να ταξιδέψει μέχρι του Βοσπόρου τα αγιονέρια. Εκεί θα συναντήσει τη Βασιλεύουσα ταλαιπωρημένη από την πολύκαιρη πολιορκία, μα και αγέρωχη. Έτοιμη να λυγίσει μπρος στη σφοδρότητα του τουρκικού σφυροκοπήματος. Απρόθυμη όμως να σκύψει ταπεινωμένη το κεφάλι και να υψώσει λευκή σημαία ως μία κίνηση παραίτησης από το ένδοξο παρελθόν της και έκπτωσης από το απαιτητικό παρόν της!

Βρισκόμαστε στο 1453. Εδώ και κάποιες μέρες ο χρόνος έχει σταματήσει να κυλά. Η ζωή έχει χάσει την ταχύτητα του ρυθμού της. Η κάθε στιγμή βιώνεται ως μία διαρκής αγωνία. Ως ένας ανέκφραστος φόβος για το χειρότερο. Κι εμείς ακολουθούμε με της σκέψης την ταξιδιάρικη διάθεση τον Αυτοκράτορα της Πόλης, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, να βαδίζει με παράστημα στητό πίσω από τα τείχη της και να εμψυχώνει τους ακοίμητους φρουρούς της. Κοντεύει σούρουπο όταν νοιώθουμε την κούραση της μέρας να βαραίνει ανεπανόρθωτα τα βλέφαρά μας. Κι ενώ τα πόδια μας αρνούνται να υπακούσουν στου νου την προσταγή για συνέχιση της πορείας, ο δρόμος οδηγεί το βηματισμό μας έξω από την Αγιά-Σοφιά.

Μέσα στο μέγα τούτο μοναστήρι έχουν συγκεντρωθεί αυτές τις κρίσιμες ώρες οι ελεύθεροι πολιορκημένοι του Βυζαντίου. «Μέσα στων απεράντων θόλων τα σκοτάδια, που μάταια αγωνίζονταν να τα διαλύσουν τα κεριά με τις τρεμάμενες φλόγες, φωτίζονται τα γονατισμένα πλήθη, που μοιάζουν σαν ένα μόνο σώμα δεόμενο στην ίδια επικοινωνία. Είναι η ίδια η ψυχή του Βυζαντίου που υψώνεται προς το Θεό ζητώντας το θαύμα, ψάχνοντας την ελπίδα»1. Εκεί μπρος στην εικόνα του Παντοκράτορος η αβεβαιότητα συναντά την πίστη, η αδυναμία την προσευχή, η πραγματικότητα το θαύμα. Κι εκεί που η ανθρώπινη αντοχή ομολογεί το πεπερασμένο των ορίων της, η τελευταία ελπίδα αφήνεται στην πρόνοια του Θεού.

Σίγουρο είναι πως η Βασιλεύουσα βιώνει τις πιο έντονες στιγμές της· ζει το μεγαλύτερο δράμα της Ιστορίας της· ανεβαίνει τον ανηφορικό Γολγοθά των πεπρωμένων της. Κι όμως, είναι διάχυτη η αίσθηση πως ταυτόχρονα ιερουργείται το μυστήριο της σωτηρίας της· κυοφορείται η ελπίδα της αναστάσεώς της! Και τούτο διότι μπορεί το δάκρυ να αυλακώνει τα πρόσωπα των κατοίκων της και η αγωνία να αντανακλάται στα απορημένα βλέμματά τους, ωστόσο οι κτύποι της καρδιάς τους είναι θαυμαστά συντονισμένοι στη συχνότητα της προσευχής και τα μάτια τους σταθερά καρφωμένα στην Υπέρμαχο του Γένους Στρατηγό.

Τελικά η Βασιλίδα των πόλεων έπεσε! «Ἦν γάρ ὁ Μάιος φέρων 29» και αβάσταχτη η ταπείνωση της φυλής μας. Κι εμείς μένουμε κρυφά σε μια γωνιά, να παρακολουθούμε τη βαρβαρότητα του εχθρού να βεβηλώνει το ιερό της Ιστορίας της, να ξεσπά πάνω σε ανυποψίαστα παιδικά κορμιά, να τσαλακώνει εγωιστικά τη γυναικεία τιμή και αξιοπρέπεια.

Το ιστορικό γεγονός της Άλωσης δεν διαμόρφωσε τη μοίρα και την προοπτική του Ελληνισμού μόνο εκείνης της περιόδου. Αντίθετα μπορεί κανείς να διαπιστώσει μία ταυτότητα συμβολισμών, που αγγίζουν και την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα.

Η «άλωση» αποτελεί στις μέρες μας ένα κίνδυνο, που δεν απειλεί την εδαφική μας αρτιότητα. Εκείνο που κινδυνεύει είναι αυτή η ίδια η υπόστασή μας!…

Καθημερινά βιώνουμε την αίσθηση πως ζούμε πλέον σ’ ένα χώρο παγκοσμιοποιημένο. Σε μία Ευρώπη η οποία επιδιώκει πάσῃ θυσίᾳ να δώσει σάρκα και οστά στο όραμα της ενότητάς της. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον γεννιούνται νέες πραγματικότητες, οι οποίες δεν καταλήγουν μόνο στο να περιχαρακώνουν την ασφάλειά μας και να ζωντανεύουν, ακόμη περισσότερο, την προοπτική επιβίωσής μας. Συχνά αλώνουν, ηθελημένα ή αθέλητα, και το θησαυροφυλάκιο των ιστορικών αποσκευών μας. Κάποιες φορές μάλιστα αρνούνται να δεχθούν την ιδιαιτερότητα της παράδοσής μας και υποτιμούν ασυλλόγιστα τη μοναδικότητα της αξίας της.

Η διέξοδος δεν βρίσκεται στην παθητική και άχρωμη άμυνα. Η έξυπνη επιλογή δείχνει το δρόμο προς τη δημιουργική «επίθεση», το προσεγμένο άνοιγμα στο καινούργιο, την επιλεκτική ανταπόκριση στα ερεθίσματα της πρόκλησης. Μόνο έτσι θα κρατήσουμε αυτό που έχουμε. Μόνο έτσι θα αποκτήσουμε το καλύτερο που μας αξίζει!

Γ. Ι. Ανδρουτσόπουλος

1. Αρχ. Επιφάνιος Σ. Οικονόμου, Από την ατέλεια στην Αγιότητα, έκδ. Καστανιώτη 2004, σελ. 245.

www.xfd.gr